Jeżeli byliśmy świadkami popełnienia przez inną osobę przestępstwa lub wykroczenia, z pewnością zostaniemy wezwani przez Policję lub Prokuraturę, a następnie przez Sąd, do złożenia zeznań. Wówczas będziemy mieli obowiązek stawić się na wezwanie właściwego organu i opowiedzieć o wszystkim, co nam w danej sprawie wiadomo. Obowiązek ten jest regulowany przepisami postępowania karnego (art. 177 kodeksu postępowania karnego). Czy istnieją sytuacje, w których możemy być od tego obowiązku zwolnieni?
W jakich sytuacjach możemy odmówić składania zeznań?
Sytuacje te zostały enumeratywnie wskazane w art. 182 kodeksu postępowania karnego. Przepis ten przewiduje jedynie dwie sytuacje, w których nie mamy obowiązku zeznawać w sprawie, w której zostaliśmy wezwani w charakterze świadków – wówczas, gdy jesteśmy osobą najbliższą osobie, której zarzucono popełnienie przestępstwa lub wykroczenia oraz gdy w innej toczącej się sprawie jesteśmy oskarżeni o współudział w przestępstwie (wykroczeniu), objętym postępowaniem.
Kto jest w kontekście prawa do odmowy składania zeznań osobą najbliższą?
Osobami najbliższymi są: małżonek, rodzice, dziadkowie, pradziadkowie, dzieci, wnuki, prawnuki, rodzeństwo (także przyrodnie), ojczym, mąż babki, mąż prababki, macocha, żona dziadka, żona pradziadka, rodzice małżonka, dziadkowie małżonka, pradziadkowie małżonka, zięć, synowa, dzieci wnuków, dzieci prawnuków, pasierb, pasierbica, wnuki i prawnuki małżonka, szwagier, bratowa, przysposabiający i jego małżonek oraz przysposobiony i jego małżonek.
Osobą najbliższą jest również osoba pozostająca we wspólnym pożyciu (np. konkubent, konkubina).
Warto zaznaczyć, że prawo do odmowy składania zeznań trwa nadal mimo ustania małżeństwa lub przysposobienia.
Kiedy należy zgłosić wolę skorzystania z prawa do odmowy składania zeznań?
Taką wolę można zgłosić właściwie w dowolnym momencie postępowania przygotowawczego, a w postępowaniu sądowym nie później niż przed rozpoczęciem pierwszego zeznania.
Jakie są skutki procesowe prawa do odmowy składania zeznań?
Jeżeli odmówimy składania zeznań już na etapie postępowania przygotowawczego, nie będziemy mieli obowiązku zeznawać przeciwko najbliższej osobie lub współoskarżonemu. Nikt nie będzie mógł domagać się od nas odpowiedzi na pytania związane ze sprawą.
Natomiast jeżeli w postępowaniu przygotowawczym złożyliśmy zeznania, jednak w postępowaniu sądowym zdecydowaliśmy się skorzystać z prawa do odmowy składania zeznań, wówczas, kiedy Sąd na rozprawie poinformuje nas, że przysługuje nam prawo do odmowy składania zeznań i zapyta, czy chcemy z tego prawa skorzystać, należy oświadczyć, że chcemy. Na skutek takiego naszego oświadczenia Sąd straci uprawnienie do skorzystania z jakichkolwiek zeznań złożonych przez nas w sprawie, przy wydawaniu wyroku. Dotyczy to nie tylko zeznań złożonych bezpośrednio przed organem postępowania przygotowawczego, ale także np. oświadczeń zapisanych w notatkach urzędowych.
Czy istnieją inne sytuacje, w których możemy zostać zwolnieni od składania zeznań w sprawie?
Kodeks postępowania karnego przewiduje sytuacje, w których mimo braku prawa do odmowy składania zeznań, nie będziemy musieli w ogóle zeznawać bądź nie będziemy mieli obowiązku odpowiadania na wszystkie pytania organów postępowania karnego. O tym jednak w kolejnym artykule.
Podstawa prawna:
art. 177, 182, 186 kodeksu postępowania karnego